Rektorbloggen HVO

HVO – miløjøfyrtårn

HVO er Miljøfyrtårn, ei sertifisering som skal bidra til meir miljøeffektivt arbeid. Det blir årleg utarbeida årleg rapport som dokumenterer miljøarbeidet, og det vert utarbeida konkrete tiltak. Høgskulen i Volda har det siste året redusert totalt energiutslepp med 24 prosent, færre reiser og tekniske oppgraderingar i bygningsmassen forklarar nedgangen. Vi ser også ein reduksjon på 19 prosent i flyreiser og 23 prosent i bilbruk, meir bruk av digitale alternativ, slik reisepolicy oppmodar om, kan vere årsak. Arbeidet med avfallshandtering er styrka, det er sette opp sorteringsstasjonar fleire plassar ved HVO.  Søppelsortering er eit prioritert tiltak i 2025, det er etablert samarbeid med kantina som fekk sertifisering i februar 2025, eit tiltak HVO har arbeidd for å få til. Møblar som har vore til over har blitt levert til Volda kommune for gjenbruk. Det er sett i verk  grønne tiltak på campus, som etablering av blomstereng og biehotell. Styret vil på neste styremøte få ei styresak om miljøfyrtårnarbeidet.

KI-senter

Høgskulen i Volda er no partnar i eitt av dei seks nasjonale sentera for forsking på kunstig intelligens, som del av regjeringa si KI-milliardsatsing. Senteret, «The Norwegian Centre for Trustworthy AI» (TRUST), skal utvikle ny teknologi og sikre ansvarleg bruk av KI i samfunnet. Deltakinga gir HVO ei unik moglegheit til å styrkje forskingsprofilen vår og vere ein aktiv aktør i eit nasjonalt kunnskapsfellesskap. Samstundes vil dette aktivisere stipendiatstillinga som Sparebanken Møre har støtta, og dermed knyte regional finansiering til nasjonal forskingssatsing.

Sparebank1-stifitnga

Høgskulen i Volda har motteke over 1,1 million kroner frå Sparebankstiftinga Søre Sunnmøre til eit nytt forskingsprosjekt innan førebyggjande folkehelse. Prosjektet, leia av førsteamanuensis Øyvind Arne Høydal, skal undersøkje korleis fysisk aktivitet kan førebyggje og behandle mentale og nevrodegenerative lidingar som depresjon og demens. Forskinga skjer i samarbeid med Volda sjukehus og DPS Ålesund, og vil nytte både fysiologiske data og kunstig intelligens – noko som kan vekkje internasjonal merksemd og styrkje HVO si rolle som regional forskingsaktør.

I 2026 markerer vi at det er 300 år sidan Hans Strøm blei fødd – ein viktig folkeopplysar, naturforskar og prest med sterk tilknyting til Volda. Høgskulen planlegg eit jubileum i hans namn, og vi har allereie fått 200 000 kroner i støtte frå Sparebankstiftinga Søre Sunnmøre til dette arbeidet. Jubileet vil vere ei moglegheit til å løfte fram både lokal historie og HVO si rolle som kunnskapsinstitusjon i Strøm si ånd.

Studiestart

Studiestart er 19. august, og planlegginga går svært godt. Alle avdelingar og fagmiljø er engasjerte i arbeidet med å ta imot både nye og tidlegare studentar på ein god måte. Faddervekastyret har gjort ein imponerande innsats, mellom anna med ei grundig ROS-analyse, og har utvida fadderveka til to veker for å gi betre rom for både organiserte og sosiale aktivitetar. Vi ser fram til ein trygg, inkluderande og livleg studiestart – i eit studiemiljø som vi veit mange studentar trekkjer fram som noko av det beste med å studere i Volda.

Sommar

I mai og juni har mange studentar fullført utdanninga si, og det har vore gjennomført ei rekkje avslutningar for avgangsstudentar. Vi er stolte av både studentane og våre tilsette som har følgt studentane fram til mål. Trass i ein travel periode med eksamen, sensur og planlegging av nytt studieår, har mange også funne tid til sosiale sommaravslutningar – noko som vitnar om eit sterkt og godt arbeidsmiljø ved høgskulen. Vi har mange dyktige tilsette som gjer ein framifrå jobb til det beste for studentane og forskinga. I tillegg vart Fjordkonferansen nyleg arrangert med temaet Tid – eit viktig samarbeid mellom Høgskulen i Volda, Høgskulen i Molde, NTNU og HVL.

Utviklingsavtalene med KD

På møtet med Kunnskapsdepartementet 18. juni blei det understreka at utviklingsavtalane skal vere eit strategisk styringsverktøy som både gir institusjonane handlingsrom og samtidig støttar nasjonale mål. Det blei peika på at tett kopling mellom utviklingsavtale og institusjonell strategi er avgjerande for at avtalen skal ha reell verdi. Samtidig er det behov for å tydeleggjere formål, mål og rapportering, og å vurdere korleis ein kan balansere autonomi med meir samordna styring. Departementet varsla endringar i rammeverket, med færre og meir målbare styringsparameter, og signaliserte eit sterkare fokus på utdanningskapasitet og dimensjonering inn i utviklignsavtalane. Det blei også diskutert korleis utviklingsavtalane kan bidra til betre arbeidsdeling i sektoren, og fleire tok til orde for at styringsdialogen må bli meir strategisk og mindre detaljstyrt. For Høgskulen i Volda betyr dette at vi må vere tydelege på vår eigen profil, og sikre at utviklingsavtalen er godt forankra i vår strategi og organisasjon. Institusjonane får ei bestilling i desember, og må i løpet av mars sende eit utkast til utviklingsavtale som skal vere styreforankra. Dette vil verte naturlege tema på fleire av styremøta i haust, januar og mars og passar sånn sett godt inn i strategiprosessen.

Utlysing direktør

I slutten av mai, før søknadsfristen var ute, valte innstillingsutvalet å utsetje søknadsfristen på studiedirektørstillinga. Bakgurnnen for dette var tilbakemeldingar får firmaet som leitar etter kandidatar at dei anbefalte meir tid til den prosessen. Vurderinga vart då at vi utsette fristen til etter sommaren. Ny frist er 25. august.

Vi ønskjer å kome med nokre refleksjonar i lys av utspel frå ordførar Sølvi Dimmen på heimesidene til Volda kommune og i Møre-Nytt 18. juni.

Først og fremst: Høgskulen i Volda står sterkt i regionen og i landet i dag, og vi tvilar ikkje på at høgskulen vil bestå i framtida.
Universitet og høgskular over heile landet må heile tida vurdere retning og dimensjonering, spesielt i eit 20-årsperspektiv, men HVO står støtt som ein viktig utdanningsinstitusjon i regionen – med eller utan Aasenkvartalet.

Aasenkvartalet i seg sjølv er ikkje avgjerande for høgskulen si framtid. Men det kan opne opp for viktige samarbeid, til dømes med eit innovasjonssenter og eit nytt hotell til glede for både tilreisande, regionen og høgskulen sjølv.

Rektor Odd Helge Mjellem Tonheim og direktør Oddrun Rangsæter (Foto: HVO/Steinarr Sommerset)

Eit innovasjonssenter, der næringsliv og utdanning møtest, kan styrke banda mellom HVO, offentleg sektor og næringslivet. Det kan også andre tiltak gjere. Her ligg det mange moglegheiter for gjensidig nytte og verdiskaping.

Men samtidig er det viktig å understreke dette: Det som er avgjerande for høgskulen sin eksistens, er at vi tilbyr utdanningar av høg kvalitet, at innhaldet i undervisninga er godt, og at forskinga vi driv med, har betydning for samfunnet. Og det er eit resultat av dyktige tilsette og hardtarbeidande studentar. I landsmålestokk har Volda ein stor campus. Vi har vekst i barnehagestudentar sjølv om den nasjonale trenden går den andre vegen. Vi har to solide doktorgrader og vi er med i eit nytt stort KI-prosjekt.

Eit eventuelt samarbeid med Aasenkvartalet og næringslivet kan vere eit nyttig tilskot – men høgskulen sin verdi og framtid står først og fremst på innhald, fagleg kvalitet og relevans.

Oddrun Rangsæter (konst. direktør) og Odd Helge Mjellem Tonheim (rektor)

(Lesarinnlegg sendt til Møre-Nytt og Møre 19.6.2025)

Tormod Utne fremjar i leiarartikkelen i Møre-Nytt 6. juni fleire påstandar om leiing og styringsstruktur ved Høgskulen i Volda (HVO). Nokre av desse byggjer på direkte feil eller misforståingar. For å tryggje tilsette, studentar og andre som følgjer med, er det viktig å oppklare fakta.

Universitets- og høgskulelova er endra. Den nye lova trådde i kraft 1. august 2024. Direktørutlysinga er endra frå førre utlysing og er i tråd med både noverande og førre universitets og høgskulelov. Den skildra arbeidsdelinga føl same struktur som andre institusjonar med lik leiingsmodell og er i tråd med lova.

Lovverket og forventingane frå Kunnskapsdepartementet støttar den modellen Høgskulen i Volda praktiserer. I følgje lova er det klårt at direktøren skal leie den administrative verksemda innanfor dei rammene styret set. Samtidig har rektor, i vald modell, overordna ansvar for, og skal leie og føre tilsyn med institusjonen og på vegner av styret – også det i tråd med § 4-6 og departementet si presisering frå august 2024.

Å sikre klare ansvarslinjer og eit godt samarbeid mellom direktør og rektor er ei tydeleg forventing frå staten. Det er bakgrunnen for at vi nyttar formuleringar som «leggje til rette for rektoratets arbeid». Denne typen språkbruk er heilt vanleg i sektoren. Tilsvarande finn vi ved Høgskulen i Molde, Universitetet i Oslo, Universitetet i Bergen og Universitetet i Agder – alle institusjonar med lik leiingsmodell. Det handlar om koordinering og samspel – ikkje om å svekkje direktørrolla. Utlysinga seier tydeleg at direktøren har «ansvar for den samla administrative verksemda ved høgskulen».

Når det gjeld sjølve tilsetjingsprosessen, har den vore grundig og forankra: Styret drøfta utkastet til utlysing i møte, teksten vart sendt til leiarar og tillitsvalde for innspel, og vidare justert før den igjen vart sendt til styremedlemane for uttale. Dette er ein av dei mest omfattande tilsetjingsprosessane ved HVO og innstillinga skal gjerast av eit utval beståande av 5 personar.

HVO har heller ikkje eit leiarvakum. Oddrun Rangsæter er konstituert høgskuledirektør, og har alle fullmakter som ligg til direktør i tråd med lov- og avtaleverk. Håkon Bø er studiedirektør, og Jon Are Steen er dekan. Leiinga er heilskapleg og operativ – og alle rekrutteringsprosessar går som planlagt.

Vi kjenner oss ikkje att i framstillinga av HVO som ein institusjon ute av kurs. Leiingsmodellen er breitt forankra i organisasjonen, og vi følgjer både lov, etatsstyring og interne vedtak.

Kritiske spørsmål er viktige, men bør byggje på fakta. HVO har styring, kontroll og retning – og jobbar kvar dag for å vareta både fagleg kvalitet og tillit i samfunnet rundt oss.

Oddrun Rangsæter (konst. direktør) og Odd Helge Mjellem Tonheim (rektor)
Høgskulen i Volda

I år kan du søke grunnskulelærarutdanning utan å nå karakterkrava i norsk og matematikk. Det er ingen revolusjon. Det er snarare ei politisk vane å endre opptak, innhald og/eller organisering av lærarutdanninga minst ein gong kvar stortingsperiode.

Mor og far køyrde meg i sin grå Peugeot til eg byrja på lærarutdanning i 2001. Då var opptakskravet generell studiekompetanse (altså, som i dag, når dei spesifikke opptakskrava er fjerna). Sidan då har det vore tre større endringar av rammeplanane for grunnskulelærarutdanninga, opptaksforskriftene er endra og utdanninga har blitt femårig. Få andre utdanningar er like politisk styrte, men eg er svært usikker på om det styrkjer kvaliteten i norsk lærarutdanning eller ikkje. Det er bra det er politisk interesse for skule og lærarutdanning, men forskrifter og endra titlar på vitnemål gjer lite aleine.

Eg hadde alltid lyst til å bli lærar. Eg trur ikkje eg hadde nokon spesiell grunn, men det var noko med det å arbeide med barn og ungdom, med ulike fag, oppleve meistring og skape gode og trygge kvardagar for barn og unge som freista meg. Gode lærarar blei førebilete, og heime på garden snakka foreldra mine om skule som noko viktig. Det var eit yrke eg kjende til, som kunne gi stor meining for andre og meg sjølv, og eg hadde ein fridom til å velje fag, bustad og alderssteg etter kva eg fekk lyst til seinare i livet. Det ligg fleire nøklar til å få fleire til å verte lærarar i dette.

1. Vi som er lærarar må fortelje til verda kvifor vi er lærarar, og kva som gjer at vi framleis arbeider i og med dette yrket. Som det å bidra til og oppleve at vesle Lise knekker lesekoden, eller at Herman forstår brøkrekning. Det å oppleve elevar som meistrar både fagleg og sosialt er noko for seg sjølv, og mange lærarar opplever dette nesten kvar dag. Og ikkje minst det å følgje elevane på vegen frå små barn til unge vaksne, og sjå kor dei veks og utviklar seg gjennom år etter år er ein utruleg viktig del av læraryrket. Du får også med deg kjekke kollegaer, som heiar på og støttar kvarandre. Og vi må heller ikkje gløyme at du kan arbeide kvar som helst i heile landet og det er forholdsvis enkelt å få seg fast jobb. 

2. Lærarar er viktige personar i barn og unge sine liv, og spelar ei nøkkelrolle på vegen når barn utviklar seg og vert til sjølvstendige vaksne. For å få til dette treng skulen hjelp frå fleire. Fagforeiningar, heimar og samfunnet må snakke positivt om lærarar og vise at skule er viktig. Haldningar som vi vaksne har til lærarar og skule smittar over på borna og unge som vi omgår dagleg. Når skrytte du sist av ein lærar?

3. Vi i høgare utdanning må vise at det er mange vegar til å bli lærarar, og at  barnehage- og  grunnskulelærarutdanningane er berre nokre av vegane. Igjen er det berre nokre av desse som har eller har hatt spesifikke opptakskrav. Det er nemleg mange og varierte vegar inn i læraryrket. Mange som byrjar på ei høgare utdanning veit kanskje ikkje enno at det er lærar dei vil ende opp som. Eller kanskje ein finn ut at ein vil verte lærar etter eit langt yrkesliv? Det er også mogleg.  

I følgje SSB er nesten 15 prosent av alle som arbeidar som lærarar i skuleverket utan godkjent pedagogisk utdanning. Dette viser kor viktig det er å få fleire inn i utdanningane, men aller viktigast, kvalifiserte lærarar ut av utdanningane. Det er viktig, sjølv om dei spesifikke opptakskrava no er letta på, så vil det ikkje verte enklare å fullføre utdanningane av den grunn. Alle som endar med eit vitnemål som grunnskulelærar skal oppfylle dei same krava, og skal gjennom omfattande praksisopplæring i tett samarbeid med det arbeidslivet studentane skal ut i. Studentane vil få god opplæring i skulefaga dei skal undervise i og ikkje minst ei god pedagogisk ballast, som gjer dei i stand til å hjelpe elevane til å lære og meistre.  

Så kanskje nokon får ein ny start på lærarlivet sitt når deira foreldre køyrer dei i ein svart Tesla model Y til si lærarutdanning.

Odd Helge Mjellem Tonheim

Lærarutdanningane

Som styret er informert om tidlegare så er det låge søkartal på grunnskule- og barnehagelærarutdanningane. Kunnskapsdepartementet har opna for at ein kan søke om fritak frå dei spesifikke opptakstala på grunnskulelærarutdanningane, og det har høgskulen gjort. Vi har søkt om fritak frå alle spesifikke opptakskrav på grunnskulelærarutdanningane, slik at ein student med generell studiekompetanse kan få opptak. Vi ventar svar frå Kunnskapsdepartementet der. Vi har også søkt departementet om studieplassar til arbeidsplassbasert barnehagelærarutdanning frå 2025, basert på at kunnskapsdepartementet opna opp for å søke om dette for kort tid sidan.

Universitetskriteria

Kunnskapsdepartementet har sendt forslag til endringar i studiekvalitets- og studietilsynsforskriften på høyring. Her foreslår kunnskapsdepartementet å endre på universitetskriteria, slik at standarden vert at det er minst ei doktorgrad som er dekkande for vesentlege delar av institusjonens verksemd med fleire andre justeringar. Dette vert det vesentleg for høgskulen å gå inn i og sjå på, òg kome ei høyringsfråsegn til departementet innan fristen. Dette vil også aktualisere diskusjonen om korleis HVO skal posisjonere seg i UH-landskapet frammover.

UH-Nett Vest

UH-Nett Vest er ei universitets og høgskuleallianse som har eksistert i mange år. Det er eit samarbeid mellom Høgskulen på Vestlandet, Universitetet i Bergen, Universitetet i Stavanger, VID Vitenskaplige høyskole og NLA. HVO har vore medlem nesten sidan starten. Avtala skal no fornyast for perioden 2025 – 2028. Formålet med nettverket er å vere eit regionalt nettverk som skal bidra til å styrke høgare utdanning og forsking ved medlemsinstitusjonane gjennom et forpliktande nettverkssamarbeid. Eit av dei viktigaste samarbeidspunkta er Solstrandskonferansa, der leiinga ved medlemsinstitusjonane møter sentrale politikarar som statsråd for høgare utdanning og forsking/statssekretær og fleire frå utdannings og forskingskomiteen frå Stortinget. Dette har vorte ein sentral møteplass mellom UH-institusjonane på Vestlandet og sentrale politkarar for sektoren. Mi vurdering som rektor er at dette er ein viktig arena for HVO å fortsett vere med på, gitt at vi får ein unik moglegheit til å nå inn til sentrale politikarar og også å vere med i eit UH-Nettverk som har som mål å bygge UH institusjonane på Vestlandet.

Utnemning av styrerepresentant SiVolda

Høgskulen skal nemne opp ein representant til styret i Studentsamskipnaden i Volda, og her har det vore rektor som no peikar ut. Normalen no har vore at det er prorektor som er fast representant, og rektor som er vara. Og det tenker rektor er det naturleg å fortsetje med, gitt at koplinga mellom Studentsamskipnaden i Volda og leiinga på Høgskulen er vesentleg.

I mai kan du sjå at logoen til Høgskulen i Volda er kledd i fargane i regnbogen. Vi vel òg å flagge med regnbogeflagget i veka Bygdepride går føre seg, og vi stilte sjølvsagt òg i Bygdepride-paraden. Studentar, tilsette og ikkje minst brukarane av tenestene vi utdannar til (som skule, Nav, media og barnevernet), treng at vi er trygge og tydelege på at mangfald er ønskt, og at kjærleik treng tryggleik.

Det er viktig for Høgskulen å støtte opp under Bygdepride, og eg kjem tilbake til dette etter kvart. Men først: Er Bygdepride eigentleg viktig den dag i dag? Seksuell omgang mellom menn vart avkriminalisert i 1972. I 1993 vart partnarskapslova vedteken, likekjønna ekteskap vart tillate i Noreg i 2009, og sidan 2017 har homofile òg kunna gifta seg i Den norske kyrkja.

Så kvifor er det eigentleg noko poeng å framleis feire Bygdepride eller Pride? Sjølv om det i Noreg er betre forhold for skeive i dag enn tidlegare, å er det ikkje lenge sidan ting såg annleis ut. I år er det 50 år sidan den første pride-markeringa på Universitetsplassen i Oslo. Ingen av studentane våre har levd heile livet i eit Noreg der likekjønna kunne gifte seg og få like rettar som heterofile i staten. Det er heller ikkje like enkelt å vere skeiv andre stader i verda. I nabolandet vårt Russland er undertrykkinga av homofile aukande, og for under to år sidan vedtok dei ei lov som gjer det straffbart å offentleg vise kjærleik som ikkje er heterofil. I Polen erklærte hundre kommunar seg som homofrie for få år sidan. I om lag 33 prosent av verdas land er homofili forbode. Sju land praktiserer dødsstraff for homofili.

Barne-, ungdoms- og familiedirektoratet (Bufdir) gjennomfører jamleg undersøkingar om haldninga til LHBTIQ+-personar. Det var færre negative haldningar til ulike former for kjønns- og seksualitetsmangfald i 2022 enn då undersøkingane byrja i 2007. Det er bra. Men det står framleis ein heil del att. Meir enn ein av ti menn «grøssar når dei tenkjer på homofile menn». 12 prosent av mennene er negative til at menn held hender i offentlegheita. 10 prosent av menn meiner sex mellom to kvinner er feil, og 20 prosent meiner at sex mellom to menn er feil. For 15 år sidan var kring dobbelt så mange negative, men framleis er haldningane temmeleg utbreidde.

 Denne triste røyndomen understrekar kvifor det framleis er viktig at vi feirar Pride og Bygdepride, og at vi markerer dette tydeleg for studentar og framtidige profesjonelle fagutøvarar. Det handlar ikkje berre om å feire fridomen vi har til å elske kven vi vil, men òg om å kjempe for dei rettane og den fridommen mange andre i vår verd framleis ikkje har.

Høgskulen i Volda har ei viktig rolle å spele i denne kampen. Som ein akademisk institusjon, er vi i ein unik posisjon til å påverke og utdanne neste generasjon av lærarar, journalistar, sosialarbeidarar, leiarar, avgjerdstakarar og nokon kvar. Vi har ansvaret for å stå opp mot diskriminering og fordommar. Høgskulen sin visjon er «Kompetanse for eit betre samfunn». Og ein del av dette handlar også om å støtte opp under Bygdepride, for å på denne måten sende ein sterk bodskap til studentane, tilsette og det større samfunnet om at vi står saman med LHBTIQ+ samfunnet i kampen for like rettar.

Ein akademisk institusjon har ei særeigen posisjon til å fremje kunnskap, kritisk tenking og respekt for mangfald. Å støtte Pride er ein del av dette engasjementet. Det gir ei plattform for å utforske og diskutere tema knytte til kjønn, seksualitet, sosiale rettar og likestilling – alle relevante og viktige emne i dagens samfunn. Dette støttar ikkje berre akademisk forståing, men bidreg òg til å utvikle empati og sosial bevisstheit blant studentane våre. I ei verd som stadig blir meir globalisert, er evna til å forstå og verne om mangfaldet i menneskeleg erfaring ein nøkkelkompetanse.

 Når vi støttar Bygdepride, skaper vi også eit trygt og inkluderande miljø for alle studentane våre. Vi ønskjer å vere ein institusjon der alle studentar føler seg velkomne, aksepterte og trygge. Så ja, det er framleis viktig for Høgskulen i Volda å delta i Bygdepride. Ikkje berre fordi det er den rette tingen å gjere, men fordi vi som ein utdanningsinstitusjon har ei viktig rolle å spele i kampen for likskap og inkludering. Vi vil halde fram med å støtte opp om Bygdepride, og vi oppmodar alle til å gjere det same. Fordi kjærleik er kjærleik, uansett kven du er, og kven du elskar.

Odd Helge Mjellem Tonheim
Rektor Høgskulen i Volda