Forskingsdagane på Høgskulen i Volda vart i år lagt til 21.-28. september. Formålet med forskingsdagane er å skape merksemd, samt vise breidda av forskinga som føregår rundt omkring på høgskulane.
Vi (studentane ved MKK) får lov å vere ein del av forskingsdagane ved at vi er med å arrangere familiedagen på Volda Bygdetun. I år var denne dagen lagt til den 24. september. Dagen vart ein varm septemberdag med fint ver og mange besøkande på Haualeite, eller Volda bygdetun. Dei besøkande fekk i all hovudsak lære om norsk matkultur, samt teste ut nokre teknikkar for å tilberede og behandle ulike råvarer.
Volda bygdetun er ein del av stiftinga Sunnmøre Museum. Husa på tunet er frå ulike tider og ulike stadar rundt omkring i Volda.
Blant husa som står på Haualeite er Joplassen, også kalla Vassbakkestova. Denne stova var ein husmannsplass som sto på Halkjelsvik, og var ein del av Moritsgarden, huset vart sett opp i 1873. (Volda Bygdetun, s.a.)
Sidan det er MKK som arrangerar denne dagen, delte vi studentane oss inn i ulike grupper. Den gruppa eg var på valte å lage flatbrød. Vi valte i hovudsak å lage flatbrød fordi flatbrødet er ein viktig del av den norske matkulturen, og fortel mykje om korleis folket i Noreg levde og åt frå gamalt av, og fram til ganske nyleg. Det er ikkje mange år sidan flatbrød vart omtalt som brød, og det vi i dag kallar brød vart omtalt som kake.
Flatbrødet er eit ugjæra bakverk som vart kjevla ut frå leiv til eit tynt stykke deig som blei steikt på ei jernplate anten i steinomnen eller over grua (Rørstad, 1979, s.9). Kornsortane som var vanleg å bruke i flatbrød var kveite, havre rug og bygg. Mange dyrka desse kornsortane på garden sin, og då ved hjelp av møllene kunne dei male kornet til mjøl og lage flatbrød. Sjølve flatbrødet kunne halde seg lenger enn mjølet berre det vart lagra tørt og luftig. (Lyster & Hatløy, 2012, s. 140). Også Rørstad (1979, s.12) skriv at dei varierte dei ulike kornsortane som vart brukt i flatbrødet alt ettersom det skulle bakast festbrød eller kvardagsbrød.
Flatbrødbaksten vart gjerne arrangert i fellesskap som ein sosial aktivitet, då mengda på baksten som regel var stor (Lyster & Hatløy, 2012, s. 135). I somme områder i Noreg var det vanleg at kvinnene gjekk i saman om flatbrødbakinga. Flatbrødbaking vart sett på som kvinnfolkarbeid, og mennene skulle syte for god baksteved (Rørstad, 1979, s. 10).
Rørstad skriv vidare at det etterkvart vart meir og meir vanleg at dei beste bakstekjerringane reiste frå gard til gard og bakte flatbrød mot betaling. Ofte blei det baka flatbrød opptil to gongar i året.
Oppskrift på «Bakstekjærringane sit flatbrød».
1 kg grov sammalt kveite
2 ts salt
1,5 l kokande vatn
Skal blandast og svelle i ein time.
Så skal:
500 gr havremjøl skal bakast inn i deiga
Før ein brukar:
500 gr sikta kveitemjøl til utkjevling
Etter dette lagar ein emner på omlag 100gr.
Desse leivane skal kjevlast ut – gjerne på ei bakematte eller på papp, før ein steikjer på ei takke.
Oppskrifta vi brukte er frå Hiljerd Holt Myrene, som var ein del av gruppa mi.
Vi ganga denne oppskrifta med fire få vi baka til familiedagen.
Erfaringane vi gjorde oss etter ein slik dag var mange og gode.
Blant anna var det fint at vi som hadde ein flatbrødbakestasjon var i same hus som dei som kinna/rista smør. Vi opplevde at ungane (og dei vaksne) som besøkte Vassbakkestova, der vi sto, synast det var fint å først bake ut og steike flatbrød som dei etterpå kunne gå og ha sjølvprodusert smør på.
På førehand hadde vi laga til leivar, som var trykte ut av ringen på noregsglas, leivane var omlag 4-5mm tjukke. I tillegg til dette hadde vi laga til ein krydderstasjon der dei som hadde lyst kunne velje seg ut eit eller fleire krydder som kunne malast i ein morter og bakast inn i flatbrødet. Vi hadde blant anna sennepsfrø, valmuefrø, fenikkel, ramslauk, persille, dill, karve og salt. Vi merka at spesielt fenikkel var populær både blant store og små.
Vi hadde og klipt ut pappsirklar som flatbrødbakarane kunne kjevle på, slik dei hadde noko å «sikte» etter når dei sto å kjelva.
I ettertid ser vi at omlag halvpartein av deiga vi lagde hadde vore nok. Vi sat att med alt for mange leivar.
Vidare var flatbrødstasjonen ein tidkrevjande stasjon, der vi møtte opp omlag tre timar før gjestane kom, dette gjekk akkurat.
Vidare verkar det som flatbrødbaking er svært populært blant dei besøkande, så tidvis var det noko lang kø for å få bake og spesielt steikje flatbrøda.
Til neste gang vil eg anbefale å ha tre steikjetakker istaden for to, slik vi hadde.
Kjelder:
Bjørnstad, Å. (2005). Korn – frå steinalder til genalder. Oslo: Tun forlag.
Lyster, I., & Hatløy, O. (2012). Go’ bitar frå besta si kokebok – tradisjonsmat frå sunnmøre. Skien: Sanseleg Forlag DA.
Rørstad, S. (1979). Flatbrød – lefsebaking. Henta 17. september 2017 frå: http://www.nb.no/nbsok/nb/4e2bf9b4baf1326dee0ec36dc3e7966d?index=1#2
Volda Bygdetun. (s.a). Henta 18. september 2017 frå:
http://www.sunnmore.museum.no/om-oss/volda-bygdetun/volda-bygdetun/vassbakkestova/