Måned: november 2017

På den 4. samlinga vår var temaet takke og julebakst, der vi fekk lære oss å lage lefse, søst, hardinger og flatbrød. Vi fekk lære om kornet sin historie og korleis den har blitt ein av hovudressursane frå gamalt av og til nå.

Vi fekk i oppgåve å lage takkeabakst og julekake og eg har valt å lage mormor sine lefse og sjokoladetebrød. Når vi lærte å lage lefse på skulen, lærte vi å dynke lefsene, korleis smørkrem skulle leggast på og brettast. Når eg kom heim og skulle bake lefse med mamma og pappa og mamma lærte meg korleis mormor brukte å bake lefse, dette syns eg var spennande og lærerik for då kan eg sjølv velje korleis eg ønske å jobbe med lefse når eg ein gong må gjere det aleine.

Korn

Det var i Midtausten det første kornet kom frå. Dette var villkorn som kom etter at dei brant ned ein skog for å jage vekk dyr. Menvar ikkje før 10 000 – 12 000 år sida av vi begynte å dyrke korn men på grunn av klimaendring var menneska nøydt til å lagre korna over lengre tid og der resulterte i at dei busette seg. Dette førte til meir jobb i forhald til å brenne, gjerde inn og luke og hauste (Bjørnstad, 2005).

I Noreg har det blitt dyrka korn i minst 3000 – 4000 år. For at det skal så korn må vi arbeide med jorda slik at den er lett og laus i våronnar som er i april eller mai, og det vil ta 50 – 60 dagar til aka skyter opp. Det er viktig at bonden passar på åkaren sin, slik at det ikkje det skal komme ugras, sjukdommar samt at dei får nok vatn og gjødsel (Bjørnstad, 2005).

Lefser og julekake

Gudslånet vart det kalla når ein hadde fått haust mykje kort eit år, og det seiest at med mykje kort kom det ein god jul. Dette brukte dei blant anna til julebakst. Dette begynte dei med alt i oktober med lefser og flatbrød, som kom til å vere kosthaldet ut vinteren. Lefse er mykje tynnare enn flatbrød og før dei skulle smørast vart dei «klinte» (dynka). Dei finaste lefsene skulle ha smør og søst oppskjært og henta fram når dei skulle ha gjesta over Når det var snakk om julekaker, meina dei heva runde brød med forskjellige ingrediensar og størrelsar heilt fram til 1950 – talet. To av ingrediensane var sirup og rosiner som kom på 1800 – talet (Brunstad & Roald, 2007).

Mormor sine lefser

• 250 gr margarin
• 1 kopp sukker
• 3 – 4 hjortesalt
• 1 l kefir
• 1 beger rømme
• Ca. 1 kg + 750 gr hvetemel

Kva du treng å lage klart på forhand:

• Kjevle
• Om du ikkje har silikonmatte kan du bruke brunpapir som vi klipte ut i rikitg størrelse i forhald til takka.
• Takke
• Lefse pinnar.
• MANGE laken

Framgangsmåte

• Først piska du smøret og sukkert saman til smørkrem.
• Pisk saman hjortesalt med litt av kefir mjølka
• Bland saman mjølka rømma og mjølka med hjortesalt.
• Ha mjølet og mjølke røra vekselvis ned i smørkremen.

Denne blandinga blir til 30 emner.

Desse rulla vi ut i ballar og deretter klemte flate og kjevla dei litt ut slik at det skulle bli lettare å få riktig form når ein skulle begynne å kjevle.Etter at ein har kjevla ut emna steika vi lefsene på veldig sterk varme, dette for at dei ikkje skal bli for tørre, dermed skal dei rett inn i lakena.

Lakena skal ligge opp på kvarandre og dekke lefsene heilt slik at dei holde på varmen, på den måten vil ikkje lefsene hardne.

Smørkrem

• 500 gr Margarin
• 400 gr Sukker

Pisk saman smør og sukker og smør og skjær lefsene som vist på bilde under. Om det ikkje er nok smørkrem er det berre å lage meir.

 

Sjokoladetebrød

• 200gr smør
• 200gr sukker
• 1 egg
• 1 ½ plate reven sjokolade eller 1,5 ss kakao
• 1 ts vanilje – essens
• 1 tippet ts bakepulver
• Mjøl til passe deig

Framgangsmåte

Pisk saman smør og sukkeret til smørkrem. Bland deretter inn alle ingrediensane men mjølet skal blandast inn til slutt.Ha ned i mjøl til passe deig.

Del deretter inn seks like store emnar som du skal rulle ut til ein pølse og legg det på eit steikebrett.Trykk ned pølsa slik at det får ein bredde på 7 – 8cm.

Steik midt i omnen på 200° C i 10 – 15 minuttar.

Når den er ferdig steikt legg på eit lag med melis mens den framleis er varm og skjær opp i betar på 3 cm med ein skarp kniv.

Tips

Vist nokon emne blir kaldt før du får skjært opp i betar vil det bli vanskeligare å skjære fine stykkar, for å unngå dette kan du steike to og to emnar samtidig i staden for tre og tre.

Vurdering

Eg syns det var veldig spennande og lærerikt prosess. Eg har verken laga lefse eller sjokoladetebrød før, men eg har alltid likt å bare julemanna og sjakkrute så å prøve noko nytt var veldig morosamt. Eg syns å lære om ulike kakesortar og ulike måtar å lage lefse på er fasinerande fordi det er så mange forskjellige juletradisjonar og så ulike måtar å gjere ting på. Dette er kunnskap som vi har frå våre besteforeldre som dei har lært av sine foreldre, og det er det som gjer tradisjonar så fint fordi ein bevarer noko som er viktig for ein familie. Eg likte denne oppgåva nettopp fordi vi heime for eksempel ikkje bakar lefse lengre, og at eg nå fekk mogligheit til å lære meg å ta opp igjen tradisjonen som mormor gjorde syns eg er stas.

 

Kjelder:

• Bjørnstad, Å. (2005). Korn- frå steinalder til genalder. Oslo: Tun Forlag.
• Brunstad, S. P. & Roald, J. (2007). Den gamle sunnmørsjula. Vind Forlag.

På den 3. samlinga vår i Mat, kultur og konservering drog vi til Barstadvik på besøk hos Nils og Eli. Her skulle vi observere og dei som ønskte kunne vere med på å slakte lam. Det skulle bli slakta 3 lam denne dagen. Vi fekk og sjå når Nils parterte ein villsau og korleis han salta kjøttet. I tillegg til dette prøvde vi å lage mårpølse. Eli hadde laga til mat til oss slik at vi fekk smake på hjortemør, saudehaud og blodpannekake.

Konservering av kjøtt – Historie

Vi veit at salting av kjøtt vart brukt på Homers tid, men ikkje akkurat når denne metoden vart oppdaga. Dette gjer at salting er ein av dei eldste måtane å konservere kjøtt på. Saltet er med på å senke vatn aktiviteten i matvara, dette medfører at mikroorganismane ikkje kan vokse fordi vatn-aktiviteten er for lav. Mikroorganismane som kan øydelegge maten er bakteriar, gjær og muggsopp. Før var saltet så hardt at det i seg sjølv kunne gjere kjøttet haldbart, medan i dag er saltet helsemessig uheldig som gjer at vi treng andre midlar i tillegg for at kjøttet skal bli haldbart. Dette kan vere tørking, røyking, varmebehandling, kjemisk konservering eller kjøling. (Hemmer, 1997, s.139).

Tørking er ei av verdas eldste konserveringsmetodar, og blir brukt for å fjerne fukt frå matråstoffet. Dette minskar risikoen for at maten blir forgifta eller inneheld infeksjons-framkallande og matvare-nedbrytande mikroorganismar. Ein viktig faktor for tørking er temperaturen, luftfukta og lufthastigheita som kan påverke resultatet av produktet. Med eit kjølig og tørt klima med litt vind blir det best resultat av både fisk og kjøtt. (Riddervold, 1993, s.24 – 25 )

Salting blei brukt kombinert med tørking, og når saltet trekker inn i maten binder det til seg vatn molekyla som bidreg til at vatn-aktiviteten blir mindre. Det finnes forskjellige måtar å salte på, tørrsalting der vi gnir saltet inn i produktet og dekker den med salt rundt alle sidene. Dette fører til at vatnet trekkast ut og saltet trekkast inn. Det finnes og laksesalting, sprøytesalting, saltlake og direkte blanding med salt. (Riddervold, 1993, s.31 – 33)

Slakting og partering av geit.

I tillegg til slakting på Barstadvik hadde eg ein slaktedag den 14. september på Årsheim med ein venn av meg. Han er utdanna intensjonskok og har vert geitebonde i 3 år.

Vi slakta ei geit, han var 18 månader gammal og kastrert. Eg var med på alle delene av slaktinga og fekk forklaring undervegs på korleis han gjorde prosessen, samt fekk vite kva dei ulike delane på dyre er og kva det kan bli brukt til, for eksempel var eg med på å ta av og salte skinne, og vi parterte ei heil geit.

Konservering av geit.

Eg kjøpte eit halvt dyr med bonden, derfor har eg salta og tørka eit lår og ei side.

Du treng:

• Valfritt kjøtt
• Finsalt
• Grovsalt
• Ei balje

Det første eg gjorde var å dekke botn på ein balje med grovsalt, deretter gnidde eg finsalt på heile låret og la det ned i balja og dekte det med grovsalt. Låret skal ligge nederst på grunn av at det skal ligge i salt i 5 dagar. Det same vart gjort med ribba, den skal ligge i salt i 3 dagar.

Når kjøttet hadde låge lenge nok i salt kosta eg av alt saltet. Kjøttet var nå blitt fuktig og det hadde lagt seg salt lake på botnen av baljen. I ribba lagde vi to hull som vi hengte opp kjøtet i frå, og hengde det opp i ein boks som har blitt brukt for å tørke kjøtt i over 50 år. Låret skal henge i ca. 10 veke medan sida skal henge i ca 6 veke, kjem an på kor stort kjøtstykket er. Temperaturen skal ikkje komme over 10° C.

Vurdering

Eg syns dette var ein spennande prosess, frå både slaktinga, parteringa, salting og tørking. Det var veldig interessant å få oppleve to ulike måtar å slakte på fordi eg føle eg fekk god kunnskap frå begge bøndene på grunn av at dei gjorde det på forskjellige måtar. Dette gjelder også partering og salting og tørking av kjøtt. Det var og kjekt å kunne få prøve å partere sjølv på Årsheim.

Etter 12 dagar såg eg på kjøttet igjen, det såg veldig bra ut, det var fortsatt fuktig men ein kunne sjå at det alt hadde tørka litt. Sida kjøttet henger ute har det fått ein god lav temperatur som gjer at kjøttet får henge behagelig og godgjøre seg.

Kjeldeliste

Hemmer, E. (1997).Kjøtt-teknologi. Trondheim: Tapir Forlag

Riddervold, A. (1993) Konservering av mat. Tørking, Røyking, Salting, Gjæring, Sukkersylting. N.W. Damm & Søn A.S – Teknologisk forlag 1993